Senet ile Çek Arasındaki Fark Nedir? Güncel Rehber
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve 5941 sayılı Çek Kanunu; senet (bono) ile çekin taraflarını, ibraz sürelerini ve hukuki sonuçlarını farklı şekilde düzenler. Doğru belgeyi seçmek nakit akışını, tahsilat hızını ve hukuki risk seviyesini doğrudan etkiler.
Senet (Bono) Nedir?
Bono, borçlunun belirli bir tutarı belirli tarihte veya görüldüğünde kayıtsız şartsız ödeyeceğini taahhüt ettiği kıymetli evraktır. TTK m.776’ya göre metinde “bono” ya da “emre yazılı senet” ibaresi, ödeme vaadi, vade (varsa), ödeme yeri, lehtar bilgisi ve keşidecinin ıslak imzası zorunludur.
Senedin Öne Çıkan Özellikleri
- Borçlu tarafından düzenlenir; ödeme sorumluluğu borçluya aittir.
- Kredi niteliği taşır; taksitli satış ve vadeli ticarette tercih edilir.
- Ciro ve aval (kefalet) ile devredilebilir / güvence güçlendirilebilir.
- Vadesinde ödenmezse icra takibine konu edilebilir ve faiz işler.
Çek Nedir?
Çek, keşidecinin bankaya belirli tutarı belirli kişiye veya hamiline ödemesi için verdiği yazılı emirdir. Çek Kanunu, çekin yalnızca banka üzerine düzenlenebileceğini ve ibraz sürelerine uyulmasını şart koşar.
Çekin Öne Çıkan Özellikleri
- Banka hesabı bulunan keşideci tarafından düzenlenir.
- Ödeme yükümlülüğü, keşidecinin bankası üzerindedir.
- Kural olarak görüldüğünde ödenir; ileri tarihli (vadeli) çeklerde fiili ödeme tarihi ileri atılsa da ibraz süreleri işlemeye devam eder.
- Karşılıksız kalması halinde hem hukuki (tazmin) hem cezai yaptırımlar söz konusudur.
Senet ve Çek Arasındaki Stratejik Farklar
1. Taraflar ve Ödeme Güvencesi
- Senet: Borçlunun mali gücü ve varsa kefilleri kadar güvenlidir.
- Çek: Banka hesabındaki karşılık güvence sağlar; karşılıksız çek düzenlemek suçtur ve banka belirli limite kadar ödeme yapmakla yükümlüdür.
2. Vade ve İbraz
- Senet: Vade serbestçe belirlenir; görüldüğünde, görüldükten sonra belirli gün, belirli gün vb. şekillerde düzenlenebilir. Vadesinde ibraz edilmesi yeterlidir.
- Çek: Kanunen görüldüğünde ödenir. Keşide edildiği yerde ibraz süresi 10 gün, başka şehirde 1 ay, yurtdışında 3 aydır. Süre geçerse çekin kambiyo vasfı zayıflar.
3. Hukuki Sonuçlar
- Senet: Ödenmezse kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla icra takibi yapılır; borçlu mal varlığıyla sorumludur.
- Çek: Karşılıksız çıkarsa keşideci hakkında adli para cezasına dönüşen yaptırımlar uygulanabilir ve banka hesabına bloke konulur.
4. Kullanım Amacı ve Nakit Akışı
- Senet: Orta/uzun vadeli satışlar, proje bazlı işler ve taksitli borçlarda tercih edilir.
- Çek: Peşin sayılan satışlar, kısa vadeli mal/hizmet tedariki ve bankanın güvencesine ihtiyaç duyulan işlemlerde öne çıkar.
5. Ciro ve Devredilebilirlik
Her iki belge de ciro yoluyla devredilebilir; ancak çeklerde kanuni ibraz süreleri ve “nama/hamiline” düzenleme kuralları daha katıdır.
Ne Zaman Hangi Belgeyi Tercih Etmeliyim?
Senet Tercih Etmeniz Gereken Durumlar
- Vadeli satış yapıyor ve ödeme takvimi oluşturuyorsanız,
- Borçlunun finansal durumunu biliyor veya kefil/teminat alabiliyorsanız,
- Her taksit için ayrı belge düzenleyip süreci izlemek istiyorsanız.
Çek Tercih Etmeniz Gereken Durumlar
- Ödemede banka güvencesi arıyorsanız,
- Tahsilatı kısa sürede gerçekleştirmek istiyorsanız,
- Karşılıksız çıkması halinde cezai yaptırım avantajı önemliyse,
- Nakit yerine geçen hızlı bir ödeme aracı beklentiniz varsa.
Senet – Çek Karşılaştırma Tablosu
| Başlık | Senet (Bono) | Çek |
|---|---|---|
| Yasal Dayanak | TTK m.776-778 | 5941 sayılı Çek Kanunu |
| Düzenleyen | Borçlu / Keşideci | Hesap sahibi (keşideci) |
| Ödeme Yükümlüsü | Borçlu (ve kefiller) | Banka + keşideci |
| Vade | Serbestçe belirlenebilir | Kanunen görüldüğünde (ileri tarihli kullanım fiili) |
| İbraz Süresi | Vade tarihi | 10 gün / 1 ay / 3 ay |
| Yaptırım | İcra ve tazmin | İcra + adli para cezası (karşılıksız çek) |
| Kullanım Alanı | Vadeli satış, kredi, proje | Peşin satış, kısa vadeli tedarik |
Uygulamada Dikkat Edilecekler
- Senette metin içinde “bono/emre yazılı senet” ve kayıtsız şartsız ödeme vaadi bulunmalıdır.
- Çekte bankanın ticaret unvanı, hesap numarası ve keşide tarihi eksiksiz yazılmalıdır.
- İbraz süreleri kaçırılırsa kambiyo senedi hükümleri zayıflar; protesto ve icra takibi zorlaşır.
- Ödeme sonrası belge mutlaka geri alınmalı, dijital kopyası güvenli şekilde saklanmalıdır.
Sonuç
Senet, borçlunun kişisel taahhüdüne; çek ise bankanın ödeme gücüne dayanır. Hangi aracı seçeceğiniz, işlemdeki vade, tarafların güvenilirliği ve hukuki beklentilerinize göre değişir. Senetyaz, TTK’ya tam uyumlu senet şablonları ve kontrol listeleriyle bono düzenleme sürecini kolaylaştırır; çek kullanımı hakkında ise rehber bilgiler sunarak doğru belgeyi seçmenize yardımcı olur.